MİLYONÇU AĞA MUSA NAĞIYEVİN OSMANİ ORDENLƏRİ Sona Abbaseligızı

 MİLYONÇU AĞA MUSA NAĞIYEVİN OSMANİ ORDENLƏRİ

Sovet dövrü uzun illər ərzində tarixi şəxsiyyətlərimizi istismarçı siniflər kimi

qələmə verilmiş, xalqın yaddaşından silmək istəmiş, onları mənfəəftlərini güdən,

öz məqsədləri naminə hökumətdən islahatlar tələb edən, fəhlə-kəndli təbəqəsinin

düşməni kimi tanıtmışdı. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra milli

burjuaziyamızın görkəmli nümayəndələrinin həyat və fəaliyyətinin öyrənilməsinə

marağın xeyli artması nəticəsində obyektiv elmi tədqiqatlar aparmaq üçün

əlverişli şərait yaradılmışdır. Belə görkəmli tarixi şəxsiyyətlərdən olan milyonçu

Ağa Musa Nağıyev yaxın dövr tariximizə neft sənayesi, səhiyyə və təhsilin

inkişafında böyük xidmətlər göstərmiş ən iri milyonçu mesenat kimi daxil

olmuşdur. Neft sənayesinin nəhənglərindən sayılan A.M.Nağıyev sahib olduğu 413

milyon qızıl pulu (arxiv 475 saylı fond) və tikdirdiyi 98 binaları ilə Bakı milyonçuları

arasında birinci yerİ tutmuşdu. O, xalqın maariflənməsində, sosial-siyasi cəhətdən

təkmilləşməsində hər zaman öndə addımlayanlardan olmuşdur. A.M.Nağıyevin

fəaliyyəti ətrafında aparılan tədqiqatlar-ölkəmizdə neft, dənizçilik və qida

sənayesində milli kadrların hazırlanması, bank sektorunun, incəsənətin, təhsilin

inkişafı sahəsində gördüyü işləri bir daha təsdiqləyir. Onun İlk Xeyriyyə Cəmiyyəti -

“İsmailiyyə” binası daxil olmaqla tikdirdiyi binalar, Bakıda və Qaraşəhərdə su

kəmərinin çəkilişinə ayırdığı küllü miqdarda pul yardımı və bir çox başqa bu yönlü

xidmətlərini ən önəmli məqamlar kimi vurğulamaq olar. O, yarımçıq qalmış

“Yetimlər Evi”nin tikintisinin başa çatdırılmasına iri məbləğdə ianə verən, insan

sağlamlığına fikir yönəldərək dörd xəstəxana tikdirənlər siyahısında da birincilik

qazanıb.

Tikdirdiyi binalar bu gün də Bakının zahiri görünüşünü bəzəyən tarixi memarlıq

abidələri olmaqla yanaşı, ölkənin bir çox tarixi hadisələrinə şahidlik edərək uzun

illərdir ki, ictimai-siyasi, mədəni-maarif və səhiyyə sahələrində istifadə olunan

önəmli məkanlardır. 1907-ci ildən “Cəmiyyəti Xeyriyyə” təşkilatının sədr müavini,

sonradan sədri olan A.M.Nağıyev xeyriyyəçiliyini hər zaman davam edib. O,20

ildən artıq bir müddətdə Bakı Şəhər Dumasının qlasnısı olmuşdur.

Ağa Musa Nağıyev bu və digər fəaliyyətinə görə 1909-cu ildə III dərəcəli

“Müqəddəs Stanislav” ordeni, 1910-cu ildə isə Çar II Hikolayın boğazdan asılan

“Andreyev Lentalı Qızıl Medal” nişanı ilə təltif olunmuşdur.

28 ildir ki, A.M.Nağıyevin həyatı, sahibkarlıq fəaliyyəti və xeyriyyəçiliyi ətrafında

apardığım tədqiqatlar göstərir ki, onun xeyriyyəçilik fəaliyyəti təkcə Azərbaycanda

məhdudlaşmamış, qonşu dövlətlərə və xalqlara da bəzi maddi yardımlar

göstərmişdir. Atdığı bu addımlara görə o, xarici dövlətlər tərəfindən yüksək

qiymətləndirilərək, Osmani ordenlərilə mükafatlandırılmışdır. Beləki, 1914-cü ildə

Balkan müharibəsi zamanı yetim qalmış uşaqlar üçün Ədirnə şəhərində yaradılmış

“Darül-eytma”- Yetimlər Evinə Bakı milyonçuları Hacı Zeynalabdin Tağıyev və Ağa

Musa Nağıyev -hər biri 5 min rubl ianə etmişdir; 1912 -1913 illərdə Osmanlı

dövlətinin 4 kiçik Balkan ölkəsilə apardığı müharibədə Azərbaycandan göndərilən

yardımların yığılmasına A.M.Nağıyevin rəhəbrlik etdiyi “Cəmiyyəti-Xeyriyyə”

təşkilatının“Osmanlı Qızlay Cəmiyyəti”nə 9 dəfə göstərdiyi yardımın ümumi

məbləği 884.683 quruş təşkil etmişdir; Osmanlı arxiv sənədlərinə əsasən, Rus-

Osmanlı müharibəsi dövründə Ərzurumun dağıdılmış məscidlərindən birində

tapılan müqəddəs Qurani-Kərim kitabını məhz A.M.Nağıyev satın alaraq, qoruyub

saxlamış və daha sonra sultan V Mehmet Rəşada hədiyyə etmişdir. Ağa Musa

Nağıyevin Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri tarixindəki rolunu qiymətləndirən sultan V

Mehmet Rəşadın şərəfinə layiq görülərək, III dərəcəli “Məcidi”və II dərəcəli

“Osmani” nişanları ilə təltif etmişdir.

Bu gün tarixçi alim Bilal Dədəyevin bu nadir tapıntılarına əsaslanaraq

A.M.Nağıyevin ayaqüstü fotosunda boğazdan asılan Andreyev Lentalı Qızıl

Medalın altında III dərəcəli Məcidi nişanı, sinənin sağ tərəfində üstdə xaç

şəklində olan III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordenininn altında “ ay-ulduz”

taxmalı 7 guşəli Ocmani ordeni olduğunu qeyd etməyi vacib bilirəm.

Yaxınlarda işıq üzü görəcək yeni, sayca 8-ci “Hər tamaşa isə, bir ömür...” tarixi

kitabımda Ağa Musa Nağıyevin gördüyü başqa xeyriyyə işlərilə də tanış olacaqsız.

Düşünürəm ki, A.M.Nağıyevin Osmanlı dövlət ordenlərinə layiq görülməsi

Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri tarixində ən şanlı səhifələrdən biri kimi qalacaq və

bu istiqamətdə aparılacaq başqa yeni tədqiqat işlərinin ortaya çıxarılmasına şərait

yaradacaq.

 MİLYONÇU AĞA MUSA NAĞIYEVİN OSMANİ ORDENLƏRİ  AYB-nin sədri hörmətli Anar Rzayev "Rəsul Rza" və Səməd Behrəngi" ədəbi mükafatı ilə təltif etmişdir.

Hörmətli məsləkdaşım Damət Salmanoğlunu bizdə "Kaya haber"olaraq ürəkdən təbrik edir və alqışlayırıq.

Uğurlar olsun Damət müəllim.